"Schulden zijn vaak de uitkomst van andere zaken die spelen"

Interview met 6 schuldhulpverleners

“Ik krijg de meeste voldoening uit mijn werk als iemand met een donkere wolk binnenkomt en met een zonnig gezicht afscheid neemt.” Aldus Bas, schuldhulpverlener in de gemeente Peel en Maas. Ook de vijf andere deelnemers aan het gesprek over schuldhulpverlening op de werkvloer zijn echte ‘mensenmensen’. Gedreven, betrokken en trots op een vak dat steeds meer creativiteit vraagt. “Je wilt altijd een oplossing en vaak moet je daarvoor de grenzen opzoeken”, zegt Annamaria van Doras uit Amsterdam.

Schuldhulpverleners weten dat schulden niet de oorzaak zijn maar het gevolg van problemen op andere terreinen. “Schulden zijn vaak de uitkomst van andere zaken die spelen. Wanneer je puur als een soort boekhouder te werk gaat en alleen de stapels met schulden ziet, mis je het menselijke aspect. De meeste mensen die we zien aan de balie hebben op een bepaald moment in hun leven gewoon ontzettend veel pech gehad en zijn in een soort overlevingsstand, leven van dag tot dag. Deze mensen moet je een helpende hand aanreiken”, legt Renske uit.

Dynamischer en veeleisender

Het vak van schuldhulpverlening wordt steeds dynamischer en veeleisender. “Toen ik 18 jaar geleden als schuldhulpverlener begon, zat tachtig procent van mijn klanten nog in de bijstand. Nu is dat nog maar twintig procent. Inmiddels helpen we ook kleine ondernemers en zzp’ers”, vertelt Fatima uit de gemeente Gouda. Dat vraagt om veel kennis van zaken, onder meer rond alle wet- en regelgeving die relevant is, en om een andere mentaliteit. Je moet het lef hebben om gebaande paden te verlaten, zegt iedereen. En je moet ook het nodige aan professionele kennis en vaardigheden in huis hebben om die stap te kunnen maken. Vroeger volstond in de schuldhulpverlening een ‘one size fits all’-benadering. Je volgde het stappenboekje van de NVVK en je kon weer door naar een volgende klant. Dat werkt voor bepaalde groepen niet meer.

Om erger te voorkomen, soms afwijken van de regels

Neem het Amsterdamse gezin waar de moeder op jonge leeftijd overleed en de vader achterliet met twee jonge dochters, vertelt Renske van Doras uit Amsterdam. De man raakte de draad in zijn leven kwijt en liep vast met een torenhoge schuld. De meisjes kwamen terecht in de dagopvang waar hun vader hen iedere dag met zijn auto bracht en haalde. In principe moet je in de schuldhulpverlening je auto verkopen om schulden af te betalen. Uiteindelijk lukte het Renske om met een schuldeiser af te spreken dat de auto toch mocht blijven, ook omdat het alternatief veel duurder was. “Wanneer ik mij bij de regels had neergelegd, zou de situatie alleen maar zijn verergerd”. Als professional moet je vasthoudend zijn, creatief en een beetje dwars.

Doorverkopen schulden desastreus voor schuldenaren

Het lijkt erop dat schuldproblemen weerbarstiger zijn dan vroeger en daarin speelt de overheid een belangrijke rol. Op papier werkt het zo: je zet alle vorderingen op een rijtje, kijkt wat iemand verdient en komt met een voorstel om een gedeelte van de schuld kwijt te laten schelden. De praktijk is vaak minder overzichtelijk. “Waar klanten bijvoorbeeld veel last van hebben, is het doorverkopen van schulden. Dan verkoopt dus één schuldeiser een an sich afgeschreven vordering door naar een andere schuldeiser, die de maximale kosten en rente in rekening brengt en de inning aan een derde partij overdraagt. Inventarisatie van schulden kan hierdoor heel lang duren en het proces vertragen”, zegt Annamaria. “Ik had laatst een rekening van een energiemaatschappij die in korte tijd drie keer was doorverkocht. De oorspronkelijke vordering was van 240 euro naar 1.100 euro opgelopen. Dat is echt waanzin.”

Verschillende overheden grootste schuldeisers

Maar de grootste schuldeisers zijn de verschillende overheden. De overheid, zo denken de aanwezigen, zou het voor mensen juist eenvoudiger moeten maken. Nu worden de mensen die het minste gewicht kunnen dragen, opgezadeld met de grootste financiële verantwoordelijkheid. “Ik werkte met een gezin met acht kinderen waarvan de oudste nog thuis woonde en studeerde”, vertelt Kitty uit de gemeente Tilburg. “Toen kreeg hij zijn diploma en hadden de ouders dat moeten doorgeven. Dat wisten ze natuurlijk niet en dus kwamen er meteen problemen vanwege een onjuiste uitkering. Zo worden mensen echt wanhopig.” De schuldhulpverleners zien ook wel positieve ontwikkelingen bij overheidsschuldeisers maar het moet echt eenvoudiger en op een menselijke manier.

Voor blijvend betere situatie is tijd, geduld en samenwerking nodig

Tussen de verschillende gemeenten zijn er zeker verschillen in de manier van werken. “Soms zie je verschillen van inzicht en visie zelfs binnen een gemeente”, zegt Monique uit de gemeente Den Haag. “Ik merk dat gemeenten soms in de knoop met zichzelf zitten, er een verschil is tussen wat een gemeente graag wil en wat ze feitelijk kunnen leveren”.
In de ene gemeente wordt gestuurd op het proces, in andere gemeenten is er juist meer tijd om zich op de persoon te richten. Die tijd heb je ook nodig, bijvoorbeeld ook om met jouw partners in de stad samen te werken. Kitty: “Wij hebben vaak te maken met multiproblematiek. Daarom is een integrale benadering nodig en trekken we op met wijkteams en sociaal werkers. Dan kan je echt bouwen aan een blijvend betere situatie. Dat vraagt wel tijd en geduld. Wij komen vaak in beeld als er een crisissituatie speelt. Het grote gevaar is dat de motivatie verdwijnt wanneer we die crisis hebben opgelost. Terwijl je soms wel tien jaar nodig hebt om mensen echt weer op eigen benen te zetten.” Schuldhulpverlening kost tijd en de organisatie moet toegerust zijn op een flexibele dienstverlening waar met veel partijen wordt samengewerkt.

Stelselverbetering nodig

De schuldhulpverleners zijn het erover eens dat je niets oplost door mensen heen en weer te schuiven tussen de verschillende vormen van financiële hulpverlening. Het Zweedse model waarin er een centraal loket bestaat voor alle vorderingen van de overheid kan wel op instemming rekenen. “We hebben echt een toekomstvisie nodig waarin we landelijk en lokaal beleid met elkaar verbinden,” zegt iemand. “Het stelsel zoals we nu hebben, kan veel mensen goed helpen, maar professionals hebben meer handvatten nodig om meer mensen beter te kunnen helpen”. De NVVK zet zich er voor in het stelsel te verbeteren én bij te dragen aan de kennis en kunde van de schuldhulpverleners.

 

Voor 2019 heeft de NVVK zich voorgenomen om het eigen kwaliteitskader te herzien en te moderniseren. En we werken eraan onze professionals nog beter te ondersteunen.

Met dank aan

Annamaria Sterling, Stichting de Sociale Maatschap/Doras
Kitty van Velthuijsen, Bureau Schuldhulpverlening, gemeente Tilburg
Monique Spoor, gemeente Den Haag
Bas van Rijn, gemeente Peel en Maas
Renske Berg, Stichting de Sociale Maatschap/Doras
Fatima el Hassnaoui, Gemeente Gouda