Problematiek rondom schulden en schulden oplossen neemt toe

In 2015 hebben zich 90.400 mensen gemeld bij de schuldhulpverlening vanwege hun financiële problematiek. Dat is op het eerste gezicht een stabilisatie, want in 2014 werden 92.000 aanmeldingen geregistreerd. Maar schijn bedriegt omdat een groep mensen zich meldt bij de zogenaamde wijkteams en niet direct bij schuldhulpverlening. Daarvan heeft de NVVK geen exacte cijfers, maar onze leden schatten dit aantal op duizenden. Van deze aanmeldingen bij wijkteams is wel bekend dat 80% financiële problemen heeft. 

In 2015 is de gemiddelde schuld opnieuw gestegen. Van gemiddeld 38.500 euro in 2014 naar 42.900 euro in het afgelopen jaar. Tegelijkertijd meldt bijna de helft van de NVVK-leden (49%) dat zij bij hun klanten eerst moesten stabiliseren; de inkomsten en uitgaven in balans brengen. In 2014 was stabilisatie nodig bij “slechts” 30% van de klanten. 

Het aantal rekeningen voor budgetbeheer is in 2015 gestegen naar 51.400. 50% van de leden meldt een toename van het aantal ZZP’ers. Uit de cijfers over 2015 blijkt verder dat steeds vaker niet-regelbare schulden een belemmering vormen voor toelating tot de schuldhulpverlening. Dit aantal mensen met schulden, die door wettelijke bepalingen (vooralsnog) niet op te lossen zijn, blijft hoog en ligt op 14.500. 

Deze gegevens laten zien dat de schuldhulpverlening vaak genoodzaakt is om de schulden te beheersen en dat oplossen in eerste instantie niet mogelijk is. Niet alleen worden de schulden groter, de samenstelling van schulden wordt ook steeds uitdagender en vereist veel vakmanschap van schuldhulpverleners.

Ontwikkelingen in de maatschappij

Het CBS constateert dat inmiddels 12% van de Nederlandse beroepsbevolking ZZP´er is en gemiddeld een lager inkomen heeft dan andere groepen. Ook zien onze leden dat veel ZZP´ers hun bedrijf met een tweede baan combineren. Dit illustreert de toenemend instabiele inkomenssituatie van veel van onze klanten en verklaart voor een deel de toenemende behoefte aan stabilisatie.

Belemmerend systeem

De schuldhulpverlening werkt binnen een systeem waar het regelen van schulden ingewikkeld is: de beslagvrije voet is nauwelijks nog correct vast te stellen, overheidsschuldeisers zijn vaak preferent en eisen een groter aandeel op in de verdeling van de gespaarde gelden, de informatievergaring door en voor de schuldhulpverlening blijft moeizaam. De context waarbinnen de schuldhulpverlening moet werken is geformaliseerd, soms is de onderliggende wetgeving tegenstrijdig en sluit de systeemwereld niet meer aan op de leefwereld van mensen. De NVVK heeft in de eerste helft van 2016 deze problemen aan de orde gesteld in het pamflet “Naar een betere aanpak van schulden en armoede” dat samen met de MOgroep, Divosa en de VNG opgesteld is. 

Schulden(problematiek) oplossen wordt dus ingewikkelder. De NVVK vindt dat oplossingen aan twee kanten gezocht moeten worden: aan de  kant van de wetgeving én aan de kant van de uitvoering in de wijkteams. In onze visie moeten wij toewerken naar een eenvoudiger stelsel met meer onderlinge samenhang. Hierin hebben alle betrokkenen een rol: het Rijk, gemeenten, de samenwerkingspartners van de schuldhulpverlening en de schuldhulpverlening zelf.

Voor de schuldhulpverlening is winst te behalen als vooral aan de voorkant van de schuldregeling procesversnellers kunnen worden toegepast. Een vereenvoudigde beslagvrije voet, het opheffen van preferenties voor de (semi-)overheden, betere en snellere informatievoorziening of het beperken van beslagmogelijkheden wanneer de schuldhulpverlening toewerkt naar een schuldregeling. Na het stabiliseren van de situatie waarin mensen zich bevinden, zouden door deze maatregelen meer mensen sneller kunnen instromen in een regeling van de schuld. Dit zijn belangrijke verbeteringen in de sfeer van de wet- en regelgeving.

Wijkteams, uitdaging én kans

In de sfeer van de uitvoering zetten gemeenten steeds meer in op kleine teams van verschillende soorten hulpverleners die dicht bij de leefwereld van mensen in de wijk, aanspreek- en steunpunt zijn. Deze wijkteams kunnen een mooie vindplaats voor schulden zijn, vooral ook in een vroeg stadium, wanneer de schuldenlast nog niet zo hoog is opgelopen. Op het huidige moment beschikken de wijkteams echter nog niet altijd over de nodige financiële kennis en zijn de wijkteams vaak nog niet goed verbonden aan de professionele schuldhulpverlening. Voor veel mensen betekent dit dat zij niet de hulp krijgen die zij nodig hebben. Soms worden financiële problemen niet op tijd herkent, soms niet op waarde geschat of wordt slechts een deel van het probleem aangepakt. 

Duidelijk is dat schuldhulpverlening veel vakmanschap vraagt. Voor hoogwaardige schuldhulpverlening is veel kennis op verschillende terreinen vereist: fiscaal, juridisch, gedragswetenschappelijk, et cetera. Wij pleiten ervoor de wijkteams beter toe te rusten op financiële problematiek. Deze wens is ook geuit door de Transitiecommissie Sociaal Domein onder leiding van Han Noten. In de praktijk kennen wij al mooie voorbeelden waarin de samenwerking tussen schuldhulpverlening en de wijkteams soepel verloopt. Wij zien graag dat dit soort initiatieven over het hele land worden uitgebreid.

Een groter bereik en een hogere snelheid

De schuldhulpverlening streeft ernaar schulden aan de voorkant te voorkomen, te beheersen als er geen evenwicht is en bij voorkeur op te lossen. In haar werk is de schuldhulpverlening gebaat bij een groter bereik en een hogere snelheid. Om dit te realiseren moeten in de sfeer van de wet- en regelgeving vereenvoudigingen en verbeteringen worden doorgevoerd. En is het noodzakelijk om in de uitvoering bij de wijkteams, betere aansluiting en samenwerking met de schuldhulpverlening te realiseren.

De schuldhulpverlening staat voor duurzame totaaloplossingen. Wij willen mensen van de schulden afhelpen en zetten in op de achterliggende problematiek van schulden. Maar ondanks het vakmanschap van onze leden, zijn wij afhankelijk van ontwikkelingen die buiten de invloedssfeer van schuldhulpverleners plaatsvinden. Het zou een extra impuls geven aan de schuldhulpverlening in Nederland als de juiste voorwaarden worden geschept. Daarvoor gaat de NVVK zich ook in 2016 sterk maken.